Kom, heilige Geest,
spreek altijd tot mijn hart.
En als Gij toch zwijgt,
laat dan uw zwijgen tot mij spreken.
Want zonder U loop ik gevaar
mijn eigen inzicht te volgen
en het te verwarren met wat Gij mij leren wilt.

Tekst van Bernardus van Clairvaux (1090-1153), op pagina 1139 in het Liedboek 2013.

Dit gebed van Bernardus voelt als een zachte regen van de Geest waar traditioneel het beeld gebruikt wordt van een stortbui. We noemen Pinksteren het feest van de uitstorting van de heilige Geest. Dat neigt naar iets dat met kracht en geweld plaatsvindt. Uitstorten is iets los en overvloedig in een vrije val van boven naar beden laten gaan. (Of van binnen naar buiten wanneer we ons hart uitstorten.) Dat kan samen gaan met veel luchtverplaatsing en donderend geluid. Zo lezen we het in het Bijbelboek ‘De handelingen van de apostelen’.

“Plotseling klonk er uit de hemel een geluid als van een hevige windvlaag, dat het huis waar ze zich bevonden geheel vulde. Er verschenen aan hen een soort vlammen, die zich als vuurtongen verspreidden en zich op ieder van hen neerzetten, en allen werden vervuld van de heilige Geest en begonnen op luide toon te spreken in vreemde talen, zoals hun door de Geest werd ingegeven.”

(Handelingen 2: 2, 3)

Het gebed van Bernardus heeft een andere toon. Geen luide toon, maar meer een zacht gefluister. Geen vraag om een woord in een vreemde taal, maar een gebed om een verstaanbaar woord in een onbegrijpelijke wereld in de verwarring van onze gedachten en gevoelens.

Wie was die Bernardus eigenlijk? Hij was een telg van de hoogste adel van Bourgondië. Hij voelde zich al jong aangetrokken tot poëzie, literatuur en Bijbelstudie. Hij streefde naar een persoonlijk beleefd geloof, meer dan naar een rationeel beargumenteerd geloof zoals op dat moment gangbaar was onder de theologen. Het leven van Christus zag hij als ons voorbeeld. De maagd Maria zag hij als onze bemiddelaar. Dat laatste kunnen we als protestanten niet zo goed plaatsen, het eerste wel. Christus is de Ene die zich in de mens heeft geopenbaard.

Bernardus trad in de cisterziënzerorde in. Hij kreeg in 1115 opdracht om in Clairvaux een klooster te stichten en zo kwam hij aan de toevoeging bij zijn naam ‘van Clairvaux’. Wereldlijke zaken beschouwde hij als bijzaken. Vroomheid en meditatie moeten voorafgaan aan actie, een sober leven waarin bidden en werken samen gaan. Ondanks dat hij wereldlijke zaken zag als bijzaken, heeft Bernardus zich uitgebreid daarmee beziggehouden. Hij was een vredesgezant namens verschillende pausen in allerlei wereldlijke conflicten. Hij kwam sterk op voor de rechten van zijn klooster. Tegenover hen die theologisch anders dachten – die hij beschouwde als ketters – was hij onverzoenlijk. Bernardus had veel invloed. In opdracht van de paus riep hij op tot deelname aan de Tweede Kruistocht (1146-1149). De oproep had veel succes. De kruistocht zelf was geen succes door wangedrag van de strijders, gebrek aan discipline, overmoed, intriges en blunders.

Bernardus wordt vereerd als heilige en als kerkleraar. Dat betekent dat we in hem het licht van Christus kunnen ervaren, de Geest van Christus, ook al is het niet alleen heiligheid dat we in hem zien. Deze mens met een invoelende en luisterende houding, stond niet aan de zijkant van het grote wereldgebeuren. Hij stond er middenin en heeft er veel aan bijgedragen. Hij heeft succes gekend en hij heeft gefaald. Invoelend en luisterend was hij een man van het Woord. Geen enkel beeld kan het goddelijke weergeven. Alleen het witte licht of het zwijgen en luisteren.

Terug naar zijn gebed. Hij zegt: ‘Zonder U loop ik gevaar mijn eigen inzicht te volgen.’ Wat is het gevaar van ons eigen inzicht? Als we niet uitgaan van ons eigen inzicht, waar zouden we dan op kunnen vertrouwen? Dan zouden we blijven twijfelen en geen keuzes maken. Bernardus heeft het, denk ik, meer over eigenwijsheid. Het is belangrijk om open te blijven staan, om ons niet alleen uit te drukken in woorden en daden, maar om ook te luisteren. Te luisteren naar de stille stem van de heilige Geest. De stem van ons geweten, de stem van de stilte, de stem van iets niet doen, de tegenstem. Luisteren betekent ook dat we bereid zijn om reeds gesproken woorden terug te nemen en om wat gedaan is te herstellen. Alles wat we zeggen en doen is voorlopig. Tegelijk stuwt de kracht van de heilige Geest ons vooruit in vergezichten die lonken, woorden die inspireren en daden die goed doen. Tot slot nog een inzicht van Bernardus: ‘de Heilige openbaart zich in liefde.’ Dat is wat Hij ons leren wil.

Auteur: Ds. Dick Snijders

Bron: Onderweg juni 2022