Dit jaar staan de schilderijen van Jan Mankes centraal in de Stille Week. Misschien hebt u het al gelezen in het vorige kerkblad, of hebt u het in de wandelgangen gehoord. Of hebt u gezien dat ds. Jeroense en ik afgereisd zijn naar het museum in Arnhem waar de tentoonstelling ‘Verstilling en strijd’ te zien is.
Daar wordt een groot gedeelte van het werk van Jan Mankes getoond: schilderijen, tekeningen en grafiek. Wij bezochten de tentoon- stelling om inspiratie op te doen voor de diensten in de Stille Week.
Zelf ben ik jaren geleden op het spoor gekomen van de kunstenaar Jan Mankes. Om precies te zijn: door zijn vrouw Anne Zernike. Zij was de eerste vrouwelijke predikant van Nederland en werd in 1911 bevestigd in haar ambt, nadat zij door de Doopsgezinde gemeente van Bovenknijpe was beroepen. Honderd jaar later, in 2011, werd deze mijlpaal feestelijk gevierd en dus togen een goede vriendin/collega en ik destijds naar Friesland om bij dit eeuwfeest aanwezig te zijn. Anne was tenslotte voor ons een illustere voorganger èn een rolmodel: want net als zij ondervonden ook wij veel weerstand tijdens onze studie en in de eerste jaren in de pastorie.
Anne was trouwens in haar tijd een ware bezienswaardigheid; een vrouw op de kansel...! Voor
de deur van de kerk dromden massa’s mensen samen om iets van dit wonderlijke verschijnsel
te aanschouwen. Aan kerkgangers geen gebrek! Soms kreeg de jonge predikante bij de uitgang van de kerk een briefje in haar handen geduwd waarop geschreven stond: I Kor. 14:34.
Als ik daaraan denk, glijden mijn gedachten terug naar mijn eigen studententijd in Utrecht. Samen met nog twee vrouwelijke studenten zaten we in een jaar dat verder gedomineerd werd door mannen: 52 om precies te zijn. Bijna allemaal afkomstig uit de traditionele hoek van de Hervormde Kerk. We hadden een leuk jaar: de stemmig geklede heren en wij, drie kleurrijke dames, bewandelden gezamenlijk hetzelfde
pad van college volgen, studeren en tentamens afleggen. Tot het moment dat de geesten zich onderscheidden en er in een college Nieuw Testament een discussie ontstond over de vrouw in het ambt. Dat wil zeggen: onze mannelijke studiegenoten betwistten onze toekomstige aanwezigheid op de predikantsopleiding en kwamen daarvoor aanzetten met diezelfde tekst uit I Korinthiërs 14:34. Ze beriepen zich op het Schriftgezag. Verwonderd keken wij toe: waren dit dezelfde jongens als met wie wij altijd in de collegebanken zaten, ons met dezelfde bevlogenheid over Hebreeuwse teksten bogen en schik maakten in de kantine tijdens de lunch?
Nog voordat wij konden reageren, deed onze docent Nieuwe Testament dat: prof. Dr. Tj. Baarda. Hij verhief zich, sloeg met zijn vuist op tafel en keek de heren stuk voor stuk doordringend aan, terwijl hij langzaam en beslist sprak: ‘Als uw zoon weerbarstig is, werp hem buiten de poort en stenig hem!’ (Deut.21:20-21). ‘Als uw oog u tot zonden verleidt, ruk het uit en werp het van u!’ (Mattheus 18:9). ‘Het is beter te wonen op een hoek van het dak dan met een kijfachtige huisvrouw!’ (Spreuken 21:9) ‘Neemt
u dat ook letterlijk, heren?’
Beteuterd zaten ze toe te kijken, de heren. Niemand van hen zei iets. Wij hielden onze adem in. Wat was dit spannend en op het scherpst van de snede! Het bleef stil. Wij wisten vanaf dat moment allemaal dat de pretentie om de bijbel van kaft tot kaft letterlijk te nemen, door niemand vol te houden is. Eenvoudigweg omdat de Schrift bol staat van teksten die elkaar tegenspreken als je ze naar de letter neemt, in plaats van naar de geest. En hoe willekeurig is het dan om wél I Kor. 14 letterlijk te nemen en niet één van
die andere teksten? Of Galaten 3:26-28?
Onthullend en ontluisterend. En tegelijkertijd meesterlijk en meeslepend was dit college. Ik ben het nooit meer vergeten en ik heb er nadien nog wel eens aan teruggedacht. Bijvoorbeeld als collega’s ons, vrouwelijke predikanten, geen hand wilden geven op de classicale vergaderingen. Of als we van de kerkenraden van de buurkerken als vrouwelijke predikanten niet voor mochten gaan in gezamenlijke kerk- en schooldiensten, behalve als we de diensten geen kerkdienst noemden en als die niet op zondag zouden plaatsvinden.
Wat zou ze gedaan hebben, Anna Zernike, met die briefjes die in haar handen geduwd werden? Ongetwijfeld heeft ze die linea recta in de prullenbak gegooid, wetend dat er van het hele evangelie van de Opstanding van Jezus Christus niets bekend was geworden als er geen vrouwen waren geweest die er getuigen van waren en er als eersten over zijn gaan prediken.
Dat deze illustere voorganger en mijn persoonlijke rolmodel ook nog eens getrouwd was met de kunstenaar Jan Mankes die zulk prachtig verstild werk heeft nagelaten, maakt het voor mij dit jaar extra bijzonder en inspirerend om bezig te zijn met de voorbereidingen van de Stille Week en Pasen. Ik zie ernaar uit om die samen met u te vieren!
Ds. Aafke Zaal
