Midden in de dood zijn wij in het leven.
Lied 566
Deze maand staat kerkelijk gezien geheel in het teken van de 40 dagen voor Pasen, tot de op een na laatste dag. Dan vieren we na alle soberheid en somberheid dat het Licht overwint. Het Leven is sterker dan de Dood. Jezus is opgestaan uit de dood en wij zijn in Hem (strofe 6).
Veel mensen spreken me de laatste tijd aan over de duisternis die ze in de wereld ervaren door de oorlog in Oekraïne die vastgelopen is, de oorlog in Gaza die uitzichtloos is, de kennelijke gevolgen van klimaatverandering, het gekrakeel op het Jansplein in Arnhem, de chaos die de boeren- protesten teweegbrengen, het egoïsme dat de mensen lijkt te drijven, vuurwerkexplosies,
drugslabontploffingen en -afvaldumpingen, geweld tegen hulpverleners, de politieke onverdraagzaamheid. Op deze toon zou ik nog wel even kunnen doorgaan. Daar wordt een mens somber van.
De dichter Muus Jacobse (Klaas Hanzen Heeroma, 1909-1972) beleefde ook zo’n uitzichtloze periode toen hij in 1961 ‘Midden in de dood zijn wij in het leven’ schreef.
De hitte van de Koude Oorlog liet zich voelen. Kernbomexperimenten in de dampkring werden door zowel Amerika als door Rusland hervat. Dat was voor Muus Jacobse zo’n enorme schok dat hij zich midden in de dood voelde. Het deed hem denken aan het middeleeuwse lied ‘Media vita in morte sumus’ (= midden in het leven zijn wij in de dood), maar dan omgekeerd.
Deze omkering komen we ook tegen bij Luther die aan zijn vertaling van de middeleeuwse tekst twee strofen toevoegde. Het oorspronkelijke boetelied werd een troostlied. En misschien kan het ook voor ons een troostlied zijn; niet dat we nu hemelhoog zullen juichen, maar we hoeven ook niet ten dode bedroefd te zijn.
De kernwoorden in het lied zijn ‘dood’ en ‘leven’, die zich laten kennen in de beelden bloed – pijn – brood – wijn – licht. Daarmee is het een lied dat zich bij uitstek laat zingen bij de viering van het Heilig Avondmaal op Witte Donderdag. Deze viering vormt een samenvatting van de levensreis van Jezus tot dusver en markeert de overgang naar zijn dood op Goede Vrijdag en zijn opstanding met Pasen.
Op welke manier geeft dit lied nu troost in de duisternis die we in de wereld ervaren? De natuur ontluikt weer in de lente, bloemen gaan bloeien, bladeren komen aan de bomen, het grauw van de winter maakt plaats voor groen en kleur. Toch zijn we midden in de dood. De wisseling van het seizoen doet ons goed, maar houdt geen gelijke tred met onze beleving. Maar midden in de dood zijn wij wel in het leven omdat er Eén is die met ons is, die het brood breekt om met ons te leven.
Eigenlijk hoeft het ons niet te verbazen, in de christelijke geloofsleer is altijd al gezegd dat de mens geneigd is tot alle kwaad. Gelukkig zijn we daarnaast ook wel in staat tot iets goeds. En Jezus is zelf gestorven door de zonde van de wereld. Hij heeft de duisternis persoonlijk ondervonden. Maar zijn dood is niet het laatste woord. En dat mag ons troost bieden en ook hoop.
De derde strofe biedt ons een keerpunt. We zijn niet alleen.
‘Dat wij uit de dood
opstaan om te leven,
etend van het brood dat Hij heeft gegeven midden in de dood.’
Het beeld dat daarin naar voren komt, is dat een mens die de uitputting nabij is, brood krijgt aangereikt om weer krachten op te doen. Krachten die niet van een vreemde komen, maar van Jezus die de dood is doorgegaan. Het licht dat Jezus is, brengt ons niet in een zonovergoten bestaan, maar helpt ons stap voor stap verder. Zijn leven is ons tot brood dat versterking geeft om het aan te kunnen, en - zoals de tweede en de vierde strofe uitspreken - met alles wat terneerdrukt toch levensmoed.
Ds. Dick Snijders
